توافق آتش‌بس دایمی در غزه — وضعیت فعلی، وسعت ویرانی و نقش کشورها و نهادها در کمک و بازسازی
اخیراً (اوایل اکتبر ۲۰۲۵) آتش‌بس میان اسرائیل و فلسطین در غزه به اجرا گذاشته شده و بازگشت بخشی از آوارگان به شمال نوار غزه آغاز شده است. با این حال، نیازهای انسانی بسیار گسترده و تخریب وسیعِ زیرساخت‌ها، مسکن، مدارس و مراکز بهداشتی همچنان مانع بازگشت امن و بازسازی سریع است. در گزارش‌های رسمی و ارزیابی‌های بین‌المللی بر لزوم هماهنگی سریع کمک‌ها، تامین مالی بزرگ و برنامه‌ریزی جامع برای بازسازی تأکید شده است.
وضعیت فوری در محل (فاز پس از آتش‌بس)
- پس از اجرای آتش‌بس، هزاران نفر از آوارگان که به جنوب منتقل شده بودند در مرحله‌ای «آغاز بازگشت» قرار گرفتند و ورود کامیون‌های کمک رسانی افزایش یافته است؛ اما جریان کمک‌ها و دسترسی سازمان‌های بشردوستانه هنوز با محدودیت‌ها و موانع لجستیکی روبه‌رو است.
- آگاهان و نهادهای خبری و بشردوستانه خواستار دسترسی سریع، بدون قید و شرط و حفاظت از خبرنگاران و امدادگران و همچنین رفع موانع برای ورود کمک‌ها شده‌اند.
غزه چقدر ویران شده؟ ارقام و برآوردها (بار سنگینِ نیاز به بازسازی)
- یک ارزیابی مشترک بانک جهانی، اتحادیه اروپا و سازمان‌های ملل (IRDNA ــ فوری) برآورد کرده است که نیازهای بازسازی و بازیابی برای غزه و کرانه باختری حدود ۵۳ میلیارد دالر است (برآوردی برای ده سال و با تمرکز ویژه در سال‌های نخست بیش از ۲۰ میلیارد دالر). این رقم نشانگر مقیاس بسیار بالا و فراگیرِ خسارات است.
- گزارش‌های سازمان ملل و OCHA نشان می‌دهد که حدود ۷۸٪ تا بیش از ۹۰٪ از واحدهای مسکونی و/یا ساختمان‌ها در برخی نقاط غزه آسیب دیده یا تخریب شده‌اند (اعداد متفاوت بسته به ناحیه و زمانِ گزارش، اما همه نشان‌دهنده وسعت گسترده ویرانی است.
- تعداد زیادی از تأسیسات ضروری از جمله بیمارستان‌ها، مدارس و زیرساخت‌های آب، برق و فاضلاب به‌طور جدی آسیب دیده یا غیرقابل‌استفاده شده‌اند. یک ارزیابی ویژه UNRWA نشان می‌دهد که بسیاری از مدارس (بیش از ۷۰٪ در برخی گزارش‌ها) مستقیماً مورد اصابت قرار گرفته‌اند یا آسیب دیده‌اند. بیمارستان‌ها نیز تحت فشار بی‌سابقه قرار دارند و برخی از آنها آسیب‌دیده یا تخلیه شده‌اند.
کدام بخش‌ها بیشترین آسیب را دیده‌اند؟
- مسکن و ساختمان‌های شهری: بخش عمده‌ای از خانه‌ها و آپارتمان‌ها تخریب یا قابل سکونت نیستند؛ مناطق شهری مانند غزه‌سیتی، خان‌یونس و رفح از جمله نقاطِ آسیب‌پذیر بوده‌اند.
- مراکز بهداشتی و بیمارستان‌ها: ظرفیت ارائه خدمات سلامت به‌شدت کاهش یافته؛ تجهیزات و داروها کم است و برخی مراکز آسیب‌دیده‌اند.
- آموزش (مدارس): تعداد زیادی مدرسه تعطیل یا به‌عنوان پناهگاه استفاده شده و بسیاری ساختمان‌ها نیاز به بازسازی کامل دارند.
- زیرساخت‌های حیاتی (آب، برق، فاضلاب، راه‌ها): خسارت به شبکه‌های آب و برق و سیستم دفع فاضلاب، خطر بروز بحران‌های بهداشتی و اپیدمی را افزایش می‌دهد.
وظایف و نقش کشورها، سازمان‌ها و نهادها — گام‌های اولویت‌دار و بلندمدت
در گزارش‌ها و راهنمایی‌های بین‌المللی، مجموعه‌ای از وظایف کلیدی برای بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای پیشنهاد شده است. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
۱) پاسخ فوری انسانی (کشورها و سازمان‌های بشردوستانه)
- تضمین دسترسی انسانی گسترده و بدون مانع برای ارسال غذا، آب، دارو و سوخت؛ افزایش روزانه تعداد کامیون‌های کمک، و اولویت‌بندی تأمین نیازهای پایه. (اقدام فوری OCHA/UN.
- حمایت از خدمات سلامت اضطراری: ارسال تجهیزات، داروها، بازسازی فوری بخش‌های کلیدی بیمارستان‌ها و حمایت از کادر درمان.
۲) تضمین حفاظت و ثبات (دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی)
- حمایت از محافظت از غیرنظامیان، خبرنگاران و امدادگران و نظارت مستقل بر رعایت آتش‌بس؛ فراهم کردن سازوکارهای شفاف برای شکایت و گزارش تخلفات.
۳) برنامه‌ریزی سریع برای بازسازی و تعیین نیازهای مالی (بانک جهانی، UN، اتحادیه اروپا، کشورها)
- تهیه و اجرای برنامههای میان‌مدت و بلندمدت بازسازی بر پایه ارزیابی‌های دقیق (مثل IRDNA بانک جهانی) که اولویت‌ها، هزینه‌ها و زمان‌بندی را مشخص کند. این برنامه‌ها باید شامل اولویت‌بندی مسکن، زیرساخت‌های حیاتی، اشتغال و خدمات اجتماعی باشد.
۴) هماهنگی کمک‌ها و شفافیت مالی (کشورهای کمک‌کننده، نهادهای مالی)
- ایجاد یک چارچوب بین‌المللی هماهنگ (pooled fund / trust fund) برای جمع‌آوری و مدیریت کمک‌های مالی بازسازی با مکانیزم‌های شفافیت، حسابرسی و اولویت‌بندی مبتنی بر نیازهای محلی.
۵) مشارکت جامعه محلی و ظرفیت‌سازی (NGOها، سازمان‌های محلی)
- مشارکت دادن سازمان‌ها و متخصصان محلی در طراحی و اجرای بازسازی تا اشتغال‌زایی شود و پروژه‌ها با نیازهای واقعی جامعه تطابق داشته باشند. کمک‌های فنی، آموزش و جذب نیروی محلی باید در اولویت باشد.
۶) برداشتن مین‌ها، پاکسازی و ایمنی (سازمان‌های فنی و بین‌المللی)
- عملیات پاکسازی مین و آواربرداریِ ایمن، چون به‌دون انجام اینها بازگشت امن ساکنان و بازسازی ممکن نیست. این کار نیاز به تخصص، زمان و بودجه دارد.
۷) بازسازی اقتصادی و اشتغال‌زایی (بانک‌ها، نهادهای توسعه‌ای، بخش خصوصی)
- برنامههای بازیابی کسب‌وکارهای خرد، مشاغل، و راه‌اندازی مجدد اقتصاد محلی از طریق سرمایه‌گذاری خرد، تضمین اعتباری و پروژه‌های عمومی-خصوصی با کنترل و حمایت شفاف.
اصولی که همه کمک‌کنندگان باید رعایت کنند
- نیازمحوری و انصاف: کمک‌ها براساس اولویت‌های انسانی و بدون تبعیض توزیع شوند.
- شفافیت و پاسخگویی: بودجه‌ها و فرآیندها شفاف و قابل ردیابی باشند.
- حمایت از حقوق بشر و حفاظت از غیرنظامیان: تضمین رعایت قوانین بین‌المللی بشردوستانه.
- همکاری منطقه‌ای و چندجانبه: هماهنگی با مصر، قطر، ترکیه، کشورهای منطقه و سازمان ملل جهت عبور کمک و بازسازی.
نتیجه‌گیری
توافق آتش‌بس پنجره‌ای برای آوردن کمک‌ها و آغاز بازسازی فراهم می‌کند، اما:
- ابعاد خرابی‌ها بزرگ و نیازها بسیار فراتر از کمک‌های اضطراری است؛ برآوردها نشان می‌دهد ده‌ها میلیارد دلار و سال‌ها تلاش لازم است.
- موفقیت بازسازی به تعهد بین‌المللی پایدار، هماهنگی دقیق، مشارکت جامعه محلی و تضمین امنیت و حفاظت وابسته است. بدون این مولفه‌ها، بازگشت پایدار و بازسازی جامع دشوار خواهد بود.
