بندر غلام‌خان؛ شریان تازه تجارت افغانستان و پاکستان
بندر غلام‌خان، در مرز مشترک ولایت خوست (افغانستان) و ایالت شمال وزیرستان (پاکستان)، یکی از مسیرهای مهم ترانزیت و تجارت زمینی بین دو کشور محسوب می‌شود. در کنار بندرهای تورخم و چمن، این گذرگاه نقش مهمی در کاهش فشار بر مرزهای سنتی دارد. راه‌اندازی و تقویت این مسیر، پتانسیل افزایش تجارت و کاهش وابستگی به مسیرهای دیگر را به همراه دارد .
تاریخچه و پیشینه عملیاتی
- بندر غلام‌خان به‌طور رسمی در سال ۲۰۲۰ (شهریور ۱۳۹۹ خورشیدی) افتتاح و جهت امور بازرگانی فعال شد .
- این گذرگاه از آن زمان به یکی از چهار مرز فعال افغانستان–پاکستان تبدیل شده و ۲۴ ساعته (به‌جز شنبه) فعالیت دارد .
ظرفیت و میزان حمل‌ونقل
- بر اساس اعلام اتاق تجارت خوست، روزانه حدود ۵۰۰ کامیون عبور می‌کنند .
- منابع پاکستانی، مانند Arab News و Business Recorder، تعداد حدود ۲۵۰ کامیون بارگیری‌شده را گزارش کرده‌اند .
- داده‌های سازمان بین‌المللی ToloNews نیز نشان می‌دهد در سه روز، ۶۱۸ کامیون از این مسیر عبور کرده‌اند (میانگین ~۲۰۶ کامیون در روز) .
اگر از کمینه ۲۰۰ کامیون و بیشینه ۵۰۰ کامیون در روز استفاده کنیم، می‌توان دریافت که طی یک سال، تقریباً بین ۷۲٬۰۰۰ تا ۱۸۲٬۵۰۰ کامیون از این مرز عبور می‌کنند (۳۶۵ روز * ۲۰۰–۵۰۰ کامیون).
نقش و اثرگذاری
- کاهش فشار بر مرزهای سنتی: با فعال‌شدن غلام‌خان، ترافیک سنگین کامیون‌ها از تورخم و چمن کاسته شده و تجار انتخاب بیشتری خواهند داشت.
- تسهیل مسیر ایران و آسیای میانه: پاکستان و افغانستان از این گذرگاه برای ارسال کالا به تاجیکستان و سایر کشورهای آسیای میانه بهره می‌برند. ثبت‌نام اولین محموله صادراتی پاکستان (۳۰ تن سبزیجات) به تاجیکستان از طریق این مسیر نمونه‌ای تاثیرگذار است
- حمایت از اقتصاد محلی: مردم مناطق پیرامون مرز، از جمله پخت‌وپز، سوخت و خدمات خودرو، شغل پیدا کرده‌اند .
- تعهد به توافق‌نامه‌های ترانزیتی: غلام‌خان بر مبنای APTTA (Afghanistan–Pakistan Transit Trade Agreement) فعال شده و ایجاد سیستم‌هایی مانند TIR و WeBOC، گمرکات آن را بین‌المللی کرده است.
چالش‌ها و موانع پیش رو
- بسته شدن‌های مکرر: تعطیلی‌های ناگهانی توسط پاکستان، به‌ویژه در فصل برداشت میوه و سبزیجات، باعث خسارات مالی هنگفت برای بازرگانان شده است .
- محدودیت تعداد کامیون‌ها: محدود کردن تعداد روزانه کامیون‌ها (مثلاً ۲۵۰ دستگاه) گاهی ناقض بندهای APTTA و مانع رشد تجارت واقعی است .
- نبود زیرساخت‌های مناسب: نیاز به تجهیز زیرساخت‌های گمرکی، اسکنر، اتصال به شیوه‌های مدرن، و امنیت تضمین‌شده احساس می‌شود.
آینده و فرصت‌ها
برای توسعه این مسیر، اقدامات زیر ضروری است:
- ایجاد توافقات رسمی با پاکستان جهت ممانعت از بسته شدن‌های غیرمنتظره.
- توسعه و تکمیل سیستم‌های گمرکی الکترونیکی (همانند WeBOC و TIR).
- افزایش ظرفیت مرز، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جاده‌ای و انبارداری.
- گسترش تجارت نه‌تنها کالاهای سبک مثل سبزیجات و میوه، بلکه کالاهای صنعتی و مصالح ساختمانی.
نتیجه‌گیری
بندر غلام‌خان پتانسیل تبدیل‌شدن به شریان اصلی نوین تجارت زمینی بین افغانستان و پاکستان و دیگر کشورها را دارد. با عبور روزانه بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ کامیون (۷۲ تا ۱۸۳ هزار کامیون در سال)، این گذرگاه می‌تواند نقش موثری در پویایی اقتصادی داشته باشد. اما برای رسیدن به این پتانسیل، به مدیریت بهتر، حضور فعال دولت‌ها، افزایش همکاری اقتصادی و بهبود زیرساخت نیاز است.
