یازدهم سپتامبر، آغاز مداخله آمریکا در افغانستان و شکست نهایی پس از دو دهه
یازدهم سپتامبر سال ۲۰۰۱ نقطه عطفی در تاریخ معاصر جهان بود. حملات تروریستی به برج‌های تجارت جهانی و ساختمان پنتاگون نه تنها آمریکا را تکان داد، بلکه سیاست جهانی را دگرگون کرد. در واکنش به این حادثه، ایالات متحده به همراه متحدانش وارد جنگی شد که عنوان "جنگ علیه ترور" را یدک می‌کشید. نخستین و مهم‌ترین میدان این جنگ، افغانستان بود. حضور نظامی آمریکا در این کشور بیش از دو دهه ادامه یافت، میلیاردها دلار هزینه شد، هزاران سرباز خارجی و افغان جان باختند و در نهایت آمریکا پس از بیست سال بدون دستاورد پایدار افغانستان را ترک کرد.
۱. حملات یازدهم سپتامبر و توجیه مداخله
در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، چهار هواپیما ربوده شد و عملیات انتحاری علیه آمریکا به انجام رسید. واشنگتن، شبکه القاعده و رهبر آن اسامه بن‌لادن را مسئول معرفی کرد. از آنجا که رهبران القاعده در افغانستان حضور داشتند، دولت جورج بوش تصمیم گرفت با سقوط نظام حاکم وقت در افغانستان، به‌اصطلاح “تروریزم” را نابود کند. این آغاز مداخله‌ای بود که از آن به عنوان طولانی‌ترین جنگ تاریخ آمریکا یاد می‌شود.
۲. اهداف اعلام‌شده و واقعیت‌های میدانی
آمریکا اهدافی چون:
- نابودی القاعده و گروه‌های تروریستی،
- سرنگونی نظام وقت،
- ایجاد یک دولت “دموکراتیک” و “باثبات”،
- بازسازی افغانستان،
را مطرح می‌کرد. اما در عمل:
- القاعده به مناطق دیگر منتقل شد،
- دولت مورد حمایت آمریکا به فساد و ناکارآمدی متهم شد،
- وعده بازسازی با مشکلات جدی روبه‌رو گردید.
۳. هزینه‌های انسانی و مالی
الف) هزینه‌های مالی
طبق گزارش‌های رسمی کنگره آمریکا، هزینه جنگ افغانستان بیش از ۲ تریلیون دلار برآورد می‌شود.
ب) تلفات انسانی
- بیش از ۲۴۰ هزار کشته در افغانستان طی دو دهه (شامل نظامیان، غیرنظامیان و مخالفان مسلح).
- بیش از ۲۴۰۰ سرباز آمریکایی جان باختند.
- میلیون‌ها افغان آواره شدند.
۴. ناکامی در ملت‌سازی و بازسازی
یکی از شعارهای اصلی آمریکا، ایجاد یک افغانستان “جدید” بود. اما واقعیت این بود که:
- فساد گسترده در دولت‌های پس از ۲۰۰۱،
- وابستگی بیش از حد به کمک‌های خارجی،
- بی‌اعتمادی مردم به نهادهای حکومتی،
- اختلافات قومی و سیاسی،
باعث شد که افغانستان هیچ‌گاه به یک دولت مقتدر و مستقل تبدیل نشود.
۵. بازگشت امارت اسلامی و بن‌بست استراتژیک آمریکا
از سال‌های ۲۰۰۵ به بعد، امارت اسلامی بار دیگر قدرت گرفت و عملیات‌های نظامی را شدت بخشید. علیرغم حضور صدها هزار سرباز خارجی، هیچ‌گاه ثبات کامل در افغانستان برقرار نشد. جنگ فرسایشی و طولانی سبب شد که آمریکا به این نتیجه برسد که راه‌حل نظامی کارساز نیست.
۶. توافق دوحه و خروج نیروهای خارجی
در سال ۲۰۲۰، دولت آمریکا با امارت اسلامی توافق‌نامه دوحه را امضا کرد که بر اساس آن، خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان تضمین شد. سرانجام در اوت ۲۰۲۱، آمریکا به شکل شتابزده و غیرمنتظره‌ای از افغانستان خارج شد. صحنه‌های فرودگاه کابل، نمادی از شکست و سردرگمی ایالات متحده در طولانی‌ترین جنگ خود بود.
۷. دلایل شکست آمریکا در افغانستان
- عدم شناخت عمیق از فرهنگ و جامعه افغانستان
- اعتماد بیش از حد به دولت‌های فاسد محلی
- استراتژی‌های متناقض و تغییر مداوم اهداف
- فقدان حمایت واقعی مردمی
- روحیه مقاومت و جنگ طولانی افغان‌ها علیه اشغال
۸. پیامدهای جهانی خروج آمریکا
شکست آمریکا در افغانستان تنها یک رویداد محلی نبود، بلکه پیامدهای جهانی داشت:
- کاهش اعتبار نظامی و سیاسی آمریکا در جهان،
- تقویت گفتمان مقاومت در برابر قدرت‌های بزرگ،
- تغییر موازنه ژئوپولیتیک در آسیای میانه و جنوب آسیا،
- افزایش نقش کشورهای منطقه مانند چین، روسیه، ایران و پاکستان در آینده افغانستان.
نتیجه‌گیری
حادثه یازدهم سپتامبر، آمریکا را وارد جنگی کرد که پایان آن برخلاف انتظار، با پیروزی اعلام‌شده همراه نبود. دو دهه حضور نظامی، هزینه‌های هنگفت و تلفات سنگین، نه تنها افغانستان را به آرامش نرساند بلکه آمریکا را با شکست استراتژیک روبه‌رو کرد. امروز افغانستان پس از خروج آمریکا وارد فصل جدیدی از تاریخ خود شده است، اما یادآوری این مداخله ۲۰ ساله نشان می‌دهد که هیچ قدرت خارجی نمی‌تواند با زور نظامی و بی‌توجهی به واقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی یک ملت، آینده آن را بسازد.
