مقایسه قلیان و سیگار: کدام‌یک برای سلامت انسان مضرتر است؟
مصرف دخانیات یکی از مهم‌ترین تهدیدها برای سلامت عمومی جهان است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، هر سال بیش از ۸ میلیون نفر به دلیل مصرف مستقیم یا غیرمستقیم محصولات دخانی جان خود را از دست می‌دهند. در کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی، قلیان (یا همان "شیشه آب" / hookah) مصرف گسترده‌ای دارد، در حالی که در سراسر جهان، سیگار به‌عنوان رایج‌ترین شکل مصرف تنباکو شناخته می‌شود. سوالی که مطرح می‌شود این است: قلیان مضرتر است یا سیگار؟ برای پاسخ، باید ترکیبات، شیوه مصرف و اثرات هرکدام بر بدن را بررسی کنیم.
۱. ترکیبات شیمیایی قلیان و سیگار
الف) سیگار
- حاوی نیکوتین (ماده اعتیادآور اصلی)
- بیش از ۷۰۰۰ ماده شیمیایی در دود سیگار شناسایی شده است.
- ۷۰ ترکیب سرطان‌زا در دود سیگار وجود دارد (مانند قیر، آرسنیک، بنزن).
ب) قلیان
- تنباکوی قلیان معمولاً معطر و حاوی مواد افزودنی شیرین‌کننده است.
- در فرآیند سوختن، علاوه بر نیکوتین، مونوکسید کربن، فلزات سنگین (سرب، کروم، نیکل) و مواد سرطان‌زا تولید می‌شود.
- زغال مورد استفاده در قلیان مقدار زیادی مونوکسید کربن و مواد سمی ناشی از سوختن ناقص آزاد می‌کند.
۲. مدت و شدت مصرف
- سیگار: هر نخ حدود ۵–۷ دقیقه زمان می‌برد.
- قلیان: یک جلسه قلیان ممکن است بین ۴۵ دقیقه تا ۲ ساعت طول بکشد.
- مطالعات نشان داده‌اند که یک جلسه قلیان می‌تواند معادل ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ سیگار دود وارد بدن کند.
۳. اثرات بر سلامت بدن
الف) سیگار
- افزایش خطر سرطان ریه، حنجره، مثانه، پانکراس و مری
- بیماری‌های قلبی–عروقی (سکته قلبی، فشار خون بالا)
- بیماری‌های ریوی مزمن مانند برونشیت و آمفیزم
- کاهش باروری و مشکلات بارداری
ب) قلیان
- برخلاف باور عمومی، آب موجود در قلیان سموم را فیلتر نمی‌کند.
- میزان مونوکسید کربن استنشاق‌شده از قلیان چندین برابر بیشتر از سیگار است.
- انتقال بیماری‌های عفونی (مانند هپاتیت و سل) به دلیل استفاده مشترک از شلنگ قلیان
- افزایش خطر سرطان‌های مشابه سیگار، به‌خصوص سرطان دهان، ریه و معده
۴. اعتیادآوری
هر دو به دلیل وجود نیکوتین اعتیادآور هستند.
- سیگار به دلیل مصرف مکرر (روزانه چند نخ) وابستگی سریع‌تری ایجاد می‌کند.
- قلیان به دلیل مصرف طولانی در هر جلسه، مقدار نیکوتین زیادی وارد بدن کرده و اعتیاد پنهانی ایجاد می‌کند.
۵. باورهای غلط رایج
- “قلیان بی‌خطرتر از سیگار است چون دود از آب عبور می‌کند“ → غلط؛ آب تنها دما را کاهش می‌دهد، نه مواد سمی را.
- “تنباکوی میوه‌ای ضرری ندارد“ → غلط؛ مواد معطر و افزودنی‌ها خود می‌توانند سرطان‌زا باشند.
- “سیگار باریک یا سبک سالم‌تر است“ → غلط؛ همه انواع دخانیات مضر هستند.
۶. کدام‌یک مضرتر است؟
اگرچه سیگار عامل اصلی مرگ‌های مرتبط با دخانیات در جهان است، اما شواهد نشان می‌دهد که:
- از نظر میزان دود و سموم واردشده به بدن، قلیان در یک جلسه چندین برابر سیگار مضر است.
- از نظر همه‌گیری و تعداد مصرف‌کنندگان، سیگار همچنان آسیب بیشتری در سطح جهانی ایجاد می‌کند.
به بیان دیگر:
- سیگار = خطر بالای مداوم روزانه
- قلیان = خطر بسیار شدید در هر بار مصرف
۷. نتیجه‌گیری
چه قلیان و چه سیگار، هر دو تهدیدی جدی برای سلامت فرد و جامعه‌اند. تصور اینکه قلیان به‌دلیل طعم یا عبور دود از آب بی‌ضررتر از سیگار است، یک باور اشتباه و خطرناک است.
- قلیان در هر جلسه مصرف، مواد سمی بسیار بیشتری نسبت به سیگار وارد بدن می‌کند.
- سیگار به‌دلیل مصرف روزانه، مرگ و بیماری گسترده‌تری در سطح جهان ایجاد کرده است.
