چهارمین سالگرد امارت اسلامی افغانستان: نگاهی متوازن به چهار سال حکومت، میان دستاوردها و چالش‌ها
در ۱۵ اگست ۲۰۲۱، امارت اسلامی افغانستان پس از دو دهه جنگ و مداخله خارجی، مجدداً قدرت را در کابل به دست گرفت. چهار سال از آن تاریخ گذشته و امروز در نخستین روز از سال پنجم حکومت سرپرست امارت اسلامی، فرصت مناسبی‌ست تا نگاهی فراگیر به آنچه طی این سال‌ها گذشت داشته باشیم: از امنیت و اصلاحات اقتصادی گرفته تا چالش‌های حقوق بشری، فقر، انزوای بین‌المللی و وضعیت زنان.
دستاوردهای قابل توجه
- تأمین امنیت سراسری
یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های امارت اسلامی، برقراری امنیت گسترده در سراسر کشور بوده است. پس از سال‌ها جنگ داخلی و حضور گروه‌های مسلح، اکنون:
- سطح جرایم شهری و سرقت‌های مسلحانه کاهش یافته است.
- مسافرت بین ولایات و مناطق دورافتاده با امنیت بیشتری انجام می‌شود.
- گروه‌های تروریستی خارجی و داخلی تا حد زیادی مهار شده‌اند.
برای میلیون‌ها افغان، امنیت روانی و فیزیکی ایجاد شده، هرچند نگرانی‌هایی درباره برخورد سختگیرانه برخی نیروهای امنیتی با مردم همچنان گزارش می‌شود.
- بازسازی اقتصاد ملی و کاهش وابستگی خارجی
علیرغم تحریم‌های شدید و قطع کامل کمک‌های جهانی، حکومت سرپرست توانسته:
- صادرات محصولات بومی را افزایش دهد (زعفران، میوه خشک، قالین).
- درآمد از گمرکات و مالیات را به بیش از ۲ میلیارد دلار برساند.
- فساد گمرکی را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.
- تولید داخلی و فعالیت‌های بازار محلی را تقویت کند.
با این حال، فقر شدید، بیکاری گسترده، کاهش قدرت خرید مردم و تورم پنهان هنوز هم اقتصاد کشور را تهدید می‌کند.
- مهار قاچاق و مبارزه با کشت مواد مخدر
امارت اسلامی در اقدامی مهم، در سال ۲۰۲۲ کشت کوکنار را ممنوع اعلام کرد. نتیجه این اقدام:
- کاهش ۹۰ درصدی در کشت خشخاش در بسیاری از مناطق.
- تلاش برای ارائه آلترناتیو معیشتی به دهقانان.
با این حال، قطع منبع درآمد هزاران خانواده کشاورز بدون ارائه جایگزین عملی، باعث افزایش فقر روستایی شده است.
- اصلاحات در نظام اداری و کاهش فساد
در ساختار اداری کشور، تغییرات زیر رخ داده:
- بسیاری از مقامات فاسد و بی‌کفایت حکومت‌های پیشین حذف شده‌اند.
- سیستم پرداخت حقوق‌ها منظم‌تر شده، هرچند میزان حقوق پایین است.
- شفافیت نسبی در روند گمرکات و مالیات‌گیری پدید آمده است.
با این حال، به دلیل عدم ایجاد نظام انتخابی یا مشارکت‌محور، برخی معتقدند حکومت‌داری متمرکز و بسته شکل گرفته که برای پاسخگویی با چالش روبروست.
چالش‌ها و نارسایی‌ها
- وضعیت زنان و دختران
یکی از جنجالی‌ترین موضوعات در سطح داخلی و جهانی، سیاست‌های محدودکننده نسبت به زنان بوده است:
- دختران پس از صنف ششم از آموزش رسمی محروم شده‌اند.
- دانشگاه‌ها و مکاتب برای زنان تعطیل یا محدود شده‌اند.
- زنان در اکثر ادارات دولتی اجازه کار ندارند.
- منع ورود زنان به پارک‌ها، حمام‌ها، ورزشگاه‌ها و سفرهای بدون محرم اجرا شده است.
این تصمیمات از نگاه مقامات دینی، در راستای حفاظت از حیا و کرامت زن مسلمان عنوان شده، اما در عین حال باعث نارضایتی وسیع، کاهش سرمایه انسانی و اعتراضات داخلی و بین‌المللی شده است.
- عدم رسمیت بین‌المللی و انزوای دیپلماتیک
تا امروز، هیچ کشوری به‌صورت رسمی حکومت سرپرست امارت اسلامی را به رسمیت نشناخته است.
- سفارت‌ها بسته یا در سطح محدود فعالیت دارند.
- اموال بلوکه‌شده بانک مرکزی (حدود ۷ میلیارد دلار) هنوز آزاد نشده است.
- سرمایه‌گذاران بین‌المللی محتاط یا غیرفعال هستند.
در حالی‌که روابط با برخی کشورها مانند چین، ایران، روسیه، ترکمنستان و پاکستان در حال توسعه است، نهادهای بین‌المللی هنوز نسبت به وضعیت حقوق بشر و مشارکت سیاسی در افغانستان ابراز نگرانی می‌کنند.
- نقش نداشتن مردم در ساختار سیاسی
امارت اسلامی افغانستان تاکنون:
- انتخابات عمومی یا شوراهای محلی برگزار نکرده است.
- احزاب سیاسی را غیرقانونی اعلام کرده.
- رسانه‌ها و آزادی بیان را در سطح محدودی حفظ کرده‌اند.
این سیاست‌ها از دید حکومت، برای جلوگیری از نفوذ غرب و فتنه‌های قومی/حزبی است؛ اما از دید منتقدان، باعث محروم شدن مردم از سهم‌گیری در تعیین سرنوشت سیاسی خود شده است.
- فقر گسترده و بحران بشری
بر اساس آمار نهادهای بین‌المللی:
- بیش از ۲۳ میلیون نفر به کمک‌های غذایی نیازمندند.
- بیش از ۶ میلیون کودک دچار سوءتغذیه مزمن هستند.
- بیش از ۶ میلیون نفر بی‌جا شده داخلی هستند یا در مرزها سرگردان‌اند.
اگرچه سازمان‌های خیریه با هماهنگی امارت در حال توزیع کمک‌اند، اما نبود منابع مالی کافی و کاهش ظرفیت‌های صحی و آموزشی باعث شده بحران انسانی همچنان ادامه‌دار باشد.
جمع‌بندی: میان امید و آزمون
| حوزه | دستاوردها | چالش‌ها |
| امنیت | ثبات سراسری، پایان جنگ | برخوردهای سخت در برخی مناطق |
| اقتصاد | افزایش درآمد داخلی، صادرات | بیکاری، تورم، فقر گسترده |
| اداره | کاهش فساد، ساختار منظم | نبود شفافیت پاسخ‌گو، تمرکز قدرت |
| زنان | حاکمیت چارچوب اسلامی | محرومیت از تحصیل و کار |
| دیپلماسی | روابط با برخی کشورها | عدم رسمیت جهانی، تحریم |
| اجتماع | احیای سنت‌ها و هویت اسلامی | محدودیت‌های آزادی، تبعیض قومی و جنسیتی |
نتیجه‌گیری نهایی
چهار سال پس از بازگشت امارت اسلامی به قدرت، کشور وارد مرحله‌ای از ثبات نسبی و بازسازی بومی شده است.
اما همزمان، مشکلاتی اساسی در عرصه مشارکت سیاسی، حقوق زنان، فقر و تعامل جهانی باقی مانده است.
اگر حکومت سرپرست در سال‌های پیش‌رو بتواند:
- راه‌هایی برای مشارکت مردم در سیاست بگشاید،
- تحصیلات و کار زنان را در چهارچوب شریعت اسلامی مدیریت و گسترش دهد،
- و گفتمان با جهان اسلام و منطقه را تقویت کند،
آن‌گاه می‌توان امیدوار بود که افغانستان وارد دوره‌ای پایدار، اسلامی، عادلانه و مردمی شود.
