لب چاک در کودکان؛ بیماری قابل پیشگیری، نه سرنوشت اجتناب‌ناپذیر

بیماری لب شکری یا لب چاک چیست؟

لب شکری نوعی ناهنجاری مادرزادی است که در مراحل اولیه رشد جنین، معمولاً بین هفته‌های پنجم تا نهم بارداری، رخ می‌دهد. در این وضعیت، بافت‌هایی که قرار است لب بالایی یا سقف دهان را تشکیل دهند، به‌درستی به هم نمی‌پیوندند. نتیجه این اختلال ممکن است شکاف در لب بالا (لب شکری)، شکاف در سقف دهان (کام شکری)، یا ترکیبی از هر دو باشد.

انواع لب شکری

1. لب شکری یک‌طرفه: شکاف فقط در یک سمت لب بالایی دیده می‌شود.
2. لب شکری دوطرفه: شکاف در هر دو سمت لب بالا وجود دارد.
3. شکاف کام (Cleft Palate): شکاف در سقف دهان که ممکن است به تنهایی یا همراه با لب شکری باشد.
4. شکاف‌های مخفی: در برخی موارد، شکاف داخلی در سقف دهان وجود دارد که از بیرون دیده نمی‌شود اما موجب مشکلات گفتاری و تغذیه‌ای می‌شود.

علل بروز لب شکری

علت دقیق لب شکری هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارد:

عوامل ژنتیکی:

• سابقه خانوادگی این بیماری
• جهش در برخی ژن‌های خاص

عوامل محیطی:

• کمبود اسید فولیک در دوران بارداری
• مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر توسط مادر باردار
• استفاده از داروهای خاص مانند ضدتشنج‌ها یا استروئیدها در بارداری
• بیماری‌های مادر مانند دیابت کنترل‌نشده
• قرارگیری در معرض مواد سمی یا اشعه

پیامدهای فیزیکی و روانی

لب شکری فقط یک نقص ظاهری نیست. این بیماری می‌تواند پیامدهای متعددی داشته باشد:

• تغذیه دشوار: نوزادان قادر به مکیدن شیر به درستی نیستند.
• عفونت‌های گوش میانی: به‌دلیل اختلال در تهویه گوش.
• مشکلات گفتاری: شکاف در کام موجب اختلال در تلفظ صحیح حروف می‌شود.
• مشکلات دندانپزشکی: ناهنجاری در رشد دندان‌ها و فک.
• مسائل روانی – اجتماعی: نگاه‌های ترحم‌آمیز، تمسخر در مدرسه، و کاهش اعتماد به نفس.

درمان لب شکری

خوشبختانه، لب شکری یک بیماری قابل درمان است و با مراقبت‌های پزشکی مناسب، می‌توان بسیاری از عوارض آن را برطرف کرد:

جراحی ترمیمی:

• جراحی لب: معمولاً در سن ۳ تا ۶ ماهگی انجام می‌شود.
• جراحی کام: در حدود ۹ تا ۱۸ ماهگی توصیه می‌شود.
• جراحی‌های تکمیلی: در صورت نیاز برای اصلاح ظاهر بینی، لب، و فک در سال‌های بعد.

حمایت‌های درمانی:

• گفتاردرمانی برای اصلاح مشکلات گفتاری
• دندان‌پزشکی تخصصی
• مشاوره روانی برای کودک و خانواده
• پیگیری‌های پزشکی دوره‌ای برای بررسی شنوایی و رشد فک

پیشگیری از لب شکری؛ مأموریتی ممکن

پیشگیری کامل از لب شکری همیشه ممکن نیست، اما با رعایت اصول بهداشتی و مراقبتی در دوران بارداری، می‌توان خطر ابتلا را به میزان چشمگیری کاهش داد:

1. مکمل اسید فولیک

مصرف روزانه اسید فولیک (حدود 400 میکروگرم) قبل از بارداری و در سه‌ماهه اول بارداری نقش مهمی در پیشگیری از ناهنجاری‌های مادرزادی از جمله لب شکری دارد.

2. ترک مصرف مواد مضر

سیگار، الکل، مواد مخدر و حتی برخی داروها در دوران بارداری خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.

3. کنترل بیماری‌های مزمن

مادرانی که دچار دیابت یا بیماری‌های مزمن هستند، باید پیش از بارداری این بیماری‌ها را به‌خوبی مدیریت کنند.

4. پایش ژنتیکی

در خانواده‌هایی که سابقه بیماری لب شکری دارند، مشاوره ژنتیک پیش از بارداری بسیار ضروری است.

5. رژیم غذایی سالم و مکمل‌های بارداری

رژیم غذایی غنی از ویتامین‌ها، پروتئین، و مواد معدنی به همراه مکمل‌های مخصوص بارداری، می‌تواند احتمال بروز ناهنجاری‌های مادرزادی را کاهش دهد.

نقش جامعه و دولت در کاهش آمار لب شکری

برای مبارزه با لب شکری، نیاز به همکاری همه‌جانبه میان خانواده‌ها، مراکز درمانی و نهادهای دولتی وجود دارد. این اقدامات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آگاهی‌رسانی عمومی درباره اهمیت اسید فولیک و تغذیه سالم
• آموزش‌های رایگان به مادران باردار در مراکز صحی
• ایجاد مراکز درمانی تخصصی برای جراحی رایگان یا ارزان
• حمایت مالی از خانواده‌هایی که توان پرداخت هزینه درمان را ندارند
• راه‌اندازی برنامه‌های غربالگری ژنتیکی

جمع‌بندی

لب شکری بیماری‌ای نیست که باید آن را سرنوشت محتوم کودک دانست. با آگاهی، آموزش، پیشگیری، و درمان به‌موقع، می‌توان آینده‌ای روشن برای کودکانی که با این ناهنجاری به دنیا می‌آیند رقم زد. نجات یک کودک از رنج لب شکری، تنها جراحی یک لب یا کام نیست؛ بلکه بازسازی یک زندگی، یک لبخند، و یک آینده است.