امام خمینی و دیدگاه‌های اسلامی ایشان: نگاهی همه‌جانبه به اندیشه و سیر تاریخی یک رهبر تحول‌آفرین
امام خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، یکی از برجسته‌ترین رهبران دینی و سیاسی قرن بیستم بود که با تلفیق دین و سیاست، معادلات قدرت در جهان اسلام را تغییر داد. سی و شش سال پس از رحلت او، همچنان اندیشه‌ها، اهداف و تأثیرات وی در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی مورد بررسی و توجه قرار دارد.
زندگی‌نامه کوتاه
روح‌الله موسوی خمینی، در ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۲۰ هجری قمری (مطابق با ۳۰ شهریور ۱۲۸۱ شمسی) در خمین، ایران به دنیا آمد. از سنین نوجوانی به فراگیری علوم دینی روی آورد و در حوزه‌های علمیه اراک و سپس قم، نزد استادانی چون آیت‌الله حائری یزدی، آیت‌الله بروجردی و دیگر بزرگان فقه و اصول تحصیل کرد. او نه تنها در فقه، بلکه در فلسفه، عرفان، اخلاق، و تفسیر نیز صاحب‌نظر بود.
فعالیت‌های سیاسی و مبارزه با رژیم پهلوی
امام خمینی در دهه ۱۳۴۰ شمسی با اعتراض به “انقلاب سفید” شاه و لایحه کاپیتولاسیون، به یک چهره مبارز انقلابی تبدیل شد. این اعتراضات باعث تبعید او به ترکیه، سپس عراق (نجف) و در نهایت به فرانسه (نوفل لوشاتو) شد. در طول تبعید، با استفاده از شبکه‌های ارتباطی روحانیون و رسانه‌ها، پیام‌های خود را به ایران و جهان ارسال کرد.
مبارزات امام خمینی نهایتاً به پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انجامید که منجر به سقوط سلطنت پهلوی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی بر مبنای اصل ولایت فقیه شد.
دیدگاه‌های اسلامی امام خمینی
- فقه و ولایت فقیه
یکی از مهم‌ترین نظریه‌های فقهی امام خمینی، “ولایت مطلقه فقیه” بود. بر اساس این نظریه، فقیه جامع‌الشرایط نه‌تنها در امور قضایی و فتوا، بلکه در اداره سیاسی جامعه نیز ولایت دارد. او بر این باور بود که فقه شیعه ظرفیت کامل برای اداره جامعه را دارد و نمی‌توان دین را از سیاست جدا دانست.
- اسلام ناب محمدی (ص) در مقابل اسلام آمریکایی
امام خمینی از “اسلام ناب محمدی” به‌عنوان اسلامی یاد می‌کرد که در خدمت محرومان، عدالت‌خواهی، مقاومت و استقلال امت اسلامی است؛ در مقابل، “اسلام آمریکایی” را نسخه‌ای تحریف‌شده از اسلام می‌دانست که با سکوت در برابر ظلم، در خدمت مستکبران قرار دارد.
- مبارزه با استکبار و دفاع از مظلوم
امام خمینی همواره آمریکا و رژیم صهیونیستی را نماد استکبار جهانی می‌دانست. وی مسلمانان را به اتحاد در برابر سلطه‌طلبی غرب و دفاع از ملت‌های مظلوم مانند فلسطین، افغانستان، لبنان و سایر ملت‌های تحت ستم فرا می‌خواند.
- جایگاه زن در اسلام
برخلاف تصور رایج برخی جریان‌های غربی، امام خمینی نقش زن را در جامعه بسیار مهم می‌دانست. او معتقد بود که زنان باید در عین حفظ کرامت و حجاب اسلامی، در عرصه‌های علمی، اجتماعی و سیاسی مشارکت فعال داشته باشند. انقلاب اسلامی بدون حضور زنان ممکن نبود.
- مردم‌سالاری دینی
اگرچه امام خمینی بر ولایت فقیه تأکید داشت، اما معتقد بود که مشروعیت عملی حکومت اسلامی نیازمند رأی مردم است. این اصل در قالب برگزاری همه‌پرسی (۱۲ فروردین ۱۳۵۸) و انتخابات مستمر پس از انقلاب تحقق یافت. او بارها تأکید کرد که میزان، رأی مردم است.
آثار علمی و فلسفی
امام خمینی ده‌ها اثر در زمینه‌های گوناگون تألیف کرده است، از جمله:
- تحریر الوسیله (در فقه)
- کتاب البیع (در اصول فقه)
- شرح حدیث جنود عقل و جهل
- مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه (عرفان نظری)
- کشف الاسرار (نقد فکری و دینی)
او همچنین در حوزه فلسفه اسلامی تحت تأثیر ملاصدرا و عرفان ابن عربی بود، اما این مفاهیم را با نگاهی شیعی و کاربردی بازتعریف کرد.
تأثیر جهانی امام خمینی
انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی، الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌های آزادی‌خواه و اسلامی در سراسر جهان شد. از لبنان (حزب‌الله) تا عراق، فلسطین، یمن و دیگر کشورهای مسلمان، آموزه‌های امام مبنای فکری جنبش‌های ضد استعماری و ضد استکباری قرار گرفت.
سالگرد ارتحال: نگاهی به میراث ماندگار
۱۴ خرداد ۱۳۶۸، امام خمینی در سن ۸۶ سالگی درگذشت. میلیون‌ها نفر در مراسم تشییع پیکر او شرکت کردند؛ یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات بشری در تاریخ معاصر. میراث امام نه‌فقط یک نظام سیاسی، بلکه یک بیداری تمدنی برای مسلمانان و مظلومان جهان بود.
نتیجه‌گیری
امام خمینی (ره) نه‌فقط یک رهبر سیاسی، بلکه یک مصلح دینی، فیلسوف، فقیه و عارف جامع‌الاطراف بود که توانست با تلفیق دین و سیاست، الگویی نوین برای حکمرانی اسلامی ارائه دهد. سی‌وشش سال پس از رحلت او، جهان اسلام همچنان نیازمند بازخوانی دقیق و عملی از اندیشه‌های اوست؛ اندیشه‌هایی که بر پایه عدالت، آزادی، مقاومت، کرامت انسانی و اتکای به امت اسلامی بنا شده است.
