مهم‌ترین رویدادهای 1400؛ از تقابل طالبان با جمهوریت تا تقلا برای مشروعیت
سال 1400 برای مردم افغانستان، درد و رنج بی‌شماری را به هم‌راه داشت؛ سالی پُر از خاطره‌های وحشت‌ناک و پُر هزینه برای شهروندان بود. در واقع؛ سال 1400، تاریخ تقریباً نیم قرن پیش را برای افغانستان و مردم رقم زد.
شهروندان افغانستان سال 1400 را با موج سوم همه‌گیری کرونا آغاز کردند.
سال 1400 برای مردم افغانستان، درد و رنج بی‌شماری را به هم‌راه داشت؛ سالی پُر از خاطره‌های وحشت‌ناک و پُر هزینه برای شهروندان بود. در واقع؛ سال 1400، تاریخ تقریباً نیم قرن پیش را برای افغانستان و مردم رقم زد. در این سال از گسترش دامنه جنگ در سطح کشور گرفته تا سقوط نظام و خیلی از اتفاقات خرد و کلان دیگر، سال پُر از اتفاقات ناگوار و جنجالی را مردم افغانستان پشت سر گذشتاندند. در این‌جا به بررسی مهم‌ترین اتفاقات سال 1400 پرداخته شده است.
آتش گرفتن گمرکات و سرحدات مرزی و ترانزیتی افغانستان
طی سال‌های گذشته به خصوص سال 1400، فساد در وزارت مالیه و گمرکات به اوج خود رسیده بود، بر اثر بی‌توجهی و عدم کنترول منظم، آتش‌سوزی‌ها در سرحدات مرزی افغانستان (گمرکات) به اقتصاد افغانستان ضربه محکمی وارد کرد و باعث رشد منفی اقتصاد در کشور شد.
آتش‌سوزی مرز اسلام‌قلعه و مرز ابونصر فراهی، فقط قصه روزانه نبود، مرگ خاموش صدها خانواده‌ای بود که مستقیم و یا غیرمستقیم از موترهای باربری امرار معاش می‌کردند. شعله‌های آن آتش‌سوزی فریاد و شکوه از فسادی بود که باعث شکستن بازوی نظام شد و در آن آتش‌سوزی بندرهای زیادی از اقتصاد افغانستان به خاکستر تبدیل شد.
این آتش‌سوزی‌ها باعث هدر رفتن منابع مالی در افغانستان شد و از لحاظ اقتصادی، مردم افغانستان در سال 1400 بحرانی‌ترین شرایط را سپری کردند. در سال گذشته مهم‌ترین چالش، نظام اقتصادی افغانستان بود که تمام سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، توسعه شرکت‌ها، پلان‌های انکشافی تاسیسات، سازمان‌های مالی اعتباری، منابع مالی افغانستان و … همه متوقف شد. اما با این حال با توجه به وضعیت اقتصادی افغانستان هم‌چنان قیمت‌ها در بازارها رو به بالا است که این دلایل سبب تعطیلی بازارها و کسب‌وکار مردم شده است، متوقف شدن بازارها و نبود کار در جامعه، باعث رشد منفی اقتصاد شده و شهروندان را به مشکلات جدی مواجه ساخته است.
سرانجام مذاکرات صلح
یکی دیگر از بحران‌های جدی در سال 1400، شدت مذاکرات صلح بود. اولین بار دولت افغانستان وارد اجندای این پروسه شد که در نتیجه توافق میان امریکا و طالبان، سهیم شدن طالبان در حکومت افغانستان قطعی شد. مذاکرات بین طرفین پُر تنش اعلام شد و طالبان خواستار انتقال مسالمت‌آمیز قدرت شدند، دولت افغانستان در اوایل درخواست کرد که انتقال قدرت به شکل انتقالی صورت گیرد، اما طالبان انتقال قدرت را به طور کامل می‌خواستند که نتیجه این مذاکرات و توافق منجر به تسلیم‌دهی حکومت جمهوری بر بنیاد توافق میان امریکا و طالبان شد که مسئله مهم آن استعفای اشرف غنی بود. این مذاکرات دو سال به طول انجامید و در نهایت دولت افغانستان تمایل خود را برای تسلیم‌دهی قدرت به طور مسالمت‌آمیز اعلام کرد.
نیروهای ناتو که هنوز در افغانستان حضور داشتند، بلافاصله عملیات‌های تخلیه را از افغانستان آغاز کردند و در اولین اقدام، نیروهای خود را از بگرام تخلیه کردند و بزرگ‌ترین پایگاه نظامی را به نیروهای ارتش افغانستان واگذار کردند. با خروج نیروهای نظامی امریکا از افغانستان، مذاکرات صلح در دوحه به پایان رسید و طالبان نیز حملات جنگی خود را در ولایت‌های شرقی شدت بخشیدند.
گسترش دامنه جنگ
در پی توافق‌نامه صلح دوحه میان دولت امریکا و طالبان که منجر به خروج اغلب نیروهای ناتو از افغانستان در سال 2021 شد، طالبان حملات گسترده‌ای را در سراسر کشور آغاز کردند. در مراحل نخستین، طالبان با حمله بر مناطق روستایی، تعداد ولسوالی‌های تحت کنترول خود را از 73 به 223 افزایش دادند. تا تاریخ 6 اگست، طالبان بر 65% از مساحت جغرافیایی افغانستان چیره شدند و تا تاریخ 10 اگست، طالبان 32 مرکز ولایت از جمله قندز، هرات، غزنی و بلخ را نیز تصرف کردند.
مقامات امریکایی گفته بودند که پایتخت افغانستان (کابل) از یک ماه تا 90 روز به دست طالبان سقوط خواهد کرد، اما بر خلاف انتظارها، اردوی ملی افغانستان در سراسر کشور بسیار سریع به شکست مواجه شده و اطراف کابل توسط طالبان محاصره شد. در این حال هیچ نیروی عملیاتی نظامی به جز از دو واحد، فرقه 111 کابل و قول اردوی عملیات‌های خاص که در کابل مستقر بودند، باقی نمانده بود. مقامات غربی تخمین زده بودند که کابل می‌تواند از یک ماه تا 90 روز دوام بیاورد، اما دو روز بعد از این پیش‌بینی، طالبان وارد کابل شدند و اشرف غنی کشور را ترک کرد.
طالبان در آغاز حملات خود در سال 1400 برای تصرف افغانستان، به جنایات جنگی زیادی نیز متهم شدند که چند مورد آن قرار زیر است:
- 16 جنوری؛ 22 نیروی کوماندو در ولسوالی دولت‌آباد ولایت فاریاب پس از تسلیم شدن به طالبان اعدام شدند.
- کشتار هزاره‌ها توسط طالبان در غزنی؛ در 11 جولای، طالبان به ولسوالی مالستان ولایت غزنی حمله کرده و مردان هزاره را با شیوه‌های گوناگون و وحشت‌ناک مورد اصابت گلوله قرار دادند و شکنجه کردند. یکی را با دستمال خفه کرده و سر بریدند و اعضای بدن دیگری را تکه تکه کردند.
- 5 اگست؛ ترور دواخانه مینه‌پال، رئیس مرکز رسانه‌های حکومت توسط طالبان.
- 6 اگست؛ طالبان 30 نظامی را در غور لت‌وکوب کردند، چشم‌های‌شان را کشیدند و به رگبار بستند.
سقوط افغانستان
سقوط کابل یا سقوط نظام افغانستان، به وقایعی در دوره پایانی جنگ امریکا در افغانستان و هجوم طالبان اشاره می‌کند که در پی آن در 15 اگست 2021، اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، از کشور فرار کرد و طالبان پس از 20 سال کنترول دوباره افغانستان را به دست گرفتند.
در پی سقوط افغانستان، بیش از 30 میلیون تن به بی‌سرنوشتی کامل رها شدند و یک بار دیگر هرج‌ومرج و ظلم را تجربه کردند. تمام ادارت دولتی، امکانات نظامی و سرنوشت یک ملت به دست گروه طالبان افتاد که تنها چند روز پیش از آن، یک گروه تروریستی خوانده می‌شدند.
شهروندان برای رهایی از این وضعیت، برای ترک کشور به میدان هوایی کابل هجوم بردند. میدان هوایی کابل تنها مسیر خروج برای مردم بود، چون هنوز کنترول میدان هوایی کابل به دست هزاران سرباز امریکایی محافظت بود.
با سقوط کشور، مهاجرت از افغانستان به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت، خیابان‌های کابل به دلیل هجوم شهروندان به سمت میدان هوایی، کاملاً بسته شده بود. برخی حتی وسایل نقلیهشان را در جاده‌ها رها کرده و پیاده راهی مقصد خود می‌شدند. در خارج از میدان هوایی و سفارت‌خانه‌های خارجی، صف‌های طولانی شهروندان در گرما، برای اخذ ویزا شکل گرفته بود.
زنان افغانستان از ترس این‌که طالبان پوشیدن چادر و برقع را دوباره به آنان اجبار کنند، به دنبال خرید چادر برقع شدند و قیمت چادر برقع به محض ورود طالبان، به چند برابر افزایش یافته بود.
حمله انتحاری داعش در 26 اگست در میدان هوایی کابل که در نتیجه نزدیک به 100 تن به شمول 13 نظامی خارجی کشته و بیش از 200 تن دیگر زخمی شدند.
پی‌آمدهای سقوط
سقوط حکومت پیشین و بازگشت مجدد طالبان، زندگی را برای بسیاری از شهروندان افغانستان دگرگون ساخت، تعداد زیادی از نیروهای امنیتی پیشین، آموزگاران، خبرنگاران، زنان و … از کار باز مانده و ساکنان مشکلات زیادی را متقبل شدند که در زیر به آن می‌‌پردازیم:
- نیروهای امنیتی وظایف‌شان را از دست دادند و تحت تعقیب طالبان قرار گرفتند. بر اساس گزارش‌ها، تاکنون صدها نظامی به گونه مرموز ترور شده و صدها نظامی دیگر از سوی طالبان بدون دلیل بازداشت شده‌اند.
- زنان و دختران افغانستان از رفتن به مکتب و دانشگاه و کار در بیرون از خانه منع شدند. با ورود طالبان به کابل، مکاتب دخترانه و دانشگاه‌ها در سراسر کشور مسدود شد و به دختران اجازه تحصیل داده نشد. زنان توسط وزارت امر به معروف طالبان طی سه مکتوب در تاریخ‌های متفاوت، از رفتن به وظیفه و سفر بدون محرم محروم و باید از حجاب تعریف شده طالبان استفاده کنند. تعداد زیادی از زنان معترض از سوی طالبان بازداشت شدند. تعدادی از فعالین زن نیز بازداشت و یا به صورت مرموزی کشته شدند.
- آموزگاران بعد از سقوط بنابر نبود امکانات و ایجاد محدودیت‌های بی‌شمار از سوی طالبان، از وظیفه‌شان کناره‌گیری کردند و به انجام کارهای شاقه و یا روزمزد پرداختند.
- بعد از تسلط طالبان، نزدیک به 600 رسانه در افغانستان تعطیل شده و بیش از 95 درصد زنان خبرنگار، کارهای‌شان را از دست دادند. طالبان با ارسال دستورالعمل‌های جدی به رسانه‌ها، محدودیت ایجاد کرده و آنان را مجبور به سانسور در نشر خبرهای روزانه کردند. تعداد زیادی از خبرنگاران از سوی طالبان بازداشت و مورد شکنجه قرار گرفتند و تعدادی هم ترور شدند.
- برکناری تمامی کارمندان دولت قبلی از سوی طالبان، تمامی کارمندان دولتی نظام جمهوریت از سوی طالبان برکنار و افراد مرتبط به خودشان را استخدادم کردند که سویه تحصیلی آن‌ها به دوره متوسطه و لیسه مکتب می‌رسد.
- بازداشت‌ها؛ طالبان پس از مسلط شدن کامل بر افغانستان، خانه‌به‌خانه به دنبال جمع‌آوری وسایل دولتی و بازداشت کارمندان و نظامیان پیشین شدند و تعدادی زیادی از کارمندان دولتی از سوی طالبان بازداشت و تا چنین روزی از سرنوشت تعداد زیادی از آنان خبری نیست.
- فقر، گرسنگی و بی‌کاری؛ نبود امنیت جانی شهروندان افغانستان و نبود کار، به شدت مردم را آزار می‌دهد، حالت کساد بازار به شدت بر اقتصاد جامعه و اقتصاد مردم تاثیر منفی داشته است. مردمی که از دولت سابق اندکی معاش برای گذران زندگی خود داشتند دیگر ندارند، بازارهای تجارتی و خرید و فروش سقوط کرده است، قیمت مواد اولیه به چند برابر افزایش یافته است.
فقر و گرسنگی مردم را وادار به انجام کارهای غیرقابل پیش‌بینی کرد؛ از جمله اقدام به فروش کودکان و اعضای بدن خود کردند و هنوز افغانستان در درجه اول فقیرترین کشورها در جهان است. - تشکیل کابینه مرد سالار؛ طالبان بعد از تسلط بر افغانستان، کابینه خود را تشکیل داده‌اند. کابینه‌ای که در آن هیچ نماینده‌ای غیرطالب حضور ندارد.
