تقابل تازه شرق و غرب در اوکراین؛ پوتین، امریکا و ناتو را به عکس‌العمل شدید تهدید کرد

محمدمهدی صابری، استاد دانشگاه

ناتو و ایالات متحده امریکا روز سه‌شنبه 30 نوامبر برای بحث درباره انگیزه‌های احتمالی مسکو جهت استقرار نیرو در نزدیکی مرز اوکراین، گرد هم آمدند تا این مسئله را از نزدیک بررسی نمایند. ناتو و امریکا در این نشست هشدار دادند که در صورت هرگونه تجاوز نظامی علیه اوکراین، روسیه بهای گزافی خواهد پرداخت.

این فیصله امریکا و ناتو، واکنش تند ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه را به همراه داشت و بلافاصله در پاسخ به آنها گفت اگر ناتو به رهبری امریکا موشک‌هایی را در اوکراین مستقر کند که بتواند در عرض چند دقیقه مسکو را هدف قرار دهد، روسیه مجبور می‌شود این اقدام را از راه نظامی تلافی کند. پوتین ادعا غرب مبنی بر حمله احتمالی روسیه به اوکراین را رد کرده و گفته است که مسکو درست به همان اندازه نگران رزمایش ناتو در نزدیکی مرزهای خود است.

اوکراین که زمانی بخشی از جمهوری شوروی سابق بود، اکنون علاقه‌مند پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو است و به نقطه عطف بین روسیه و غرب تبدیل شده و اکنون محراق توجه و محل مناقشه بین روسیه و ناتو شده است.

اصالتأ تنش در شرق اوکراین از سال 2014 تاکنون به یکی از موضوعات اصلی مورد اختلاف بین مسکو و کشورهای غربی تبدیل شده است. مناقشه دولت اوکراین با جدایی‌طلبان هوادار روسیه در شرق این کشور که به دنبال الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه آغاز شد، تاکنون جان بیش از 13 هزار نفر را گرفته است.

از زاویه دیگر جنجال اصلی روسیه و غرب بر سر جدایی جزیره کریمه از اوکراین و الحاق دوباره آن به قلمرو روسیه است. پیامد این کشمکش‌ها، رقابت‌های سیاسی، نظامی و ژئوپلیتیک غرب و روسیه تحت رهبری پوتین را به دنبال داشته و نتیجه آن تنش‌های شدیدی است که بار دیگر بین دو رقیب دیرینه خلق شده است. روسیه در این تقابل به دنبال بسط هرچه بیشتر حوزه نفوذ خود در منطقه خاور نزدیک می‌باشد که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آن را از دست داده بود.

بحران اوکراین موازنه قدرت را به نفع غرب تغییر داد و به تقویت اتحادیه اروپا و گسترش مرزهای ناتو منجر شد. در واقع، روسیه بازنده ژئوپلیتیک این بحران به شمارمی‌رود؛ زیرا بدون حضور اوکراین تلاش‌های روسیه برای احیای امپراطوری وسیع، فاقد نفوذ و تاثیر ژئوپلیتیک خواهد بود، کمااینکه رقابت اصلی و تعیین کردن خط و نشان برای یکدیگر، صرف گسترش قلمرو و افزایش منافع و منابع سیاسی و اقتصادی است و خارج از آن چیزی برای طول و ترازو کردن وجود ندارد. در یک کانتکست دیگر، هیاهوی دو کشور بیشتر سیطره منافغ است تا جنگ تمام عیار. در گیرودار این جرگه، روسیه ادعای اربابی بر اوکراین را دارد و از جانب دیگر، ناتو پس از پیوستن اواکرین به اتحادیه اروپا ادعا می‌کند که مَلِک اصلی کی‌ف در بازی‌های سیاسی با همسایه‌ها منجمله روسیه است.

در پی تنش‌های ایجاد شده بین روسیه و ناتو؛ ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو به تازگی گفته که: «اگر روسیه بار دیگر از زور علیه استقلال کشور اوکراین استفاده کند، هزینه زیادی را باید بپردازد». از زاویه دیگر، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده امریکا نیز در تأیید سخنان استولتنبرگ گفته است: «هرگونه اقدام تشدید کننده روسیه برای ایالات متحده امریکا نگران‌کننده خواهد بود و هرگونه حمله جدید عواقب جدی را به دنبال خواهند داشت». بلینکن پیشتر نیز هشدار داده بود که هرگونه تجاوز جدید روسیه به اوکراین منجر به پاسخ «جدی» خواهد شد.

تنش‌ها در هفته‌های اخیر بین روسیه و غرب افزایش یافته و کشورهای روسیه، اوکراین و ناتو هرکدام رزمایش‌های نظامی خود را در میان اتهامات متقابل بر سر این که کدام طرف متجاوز است، برگزار می‌کنند.

از سوی دیگر پوتین در گفتمان «خطوط قرمز» روسیه در مورد اوکراین پا را فراتر گذاشت و گفت اگر ناتو سیستم‌های موشکی پیشرفته را در خاک اوکراین مستقر کند، روسیه به این موضوع واکنش سخت نشان می‌دهد. رئیس جمهور روسیه گفت: «وجود چنین تهدیداتی برای ما خط قرمز است. امیدواریم که به آن مرحله نرسند و عقل سلیم و مسئولیت در قبال کشورها و جامعه جهانی بر خودخواهی‌ها و فرصت‌طلبی‌ها پیروز شود».

پوتین می‌گوید: «اگر نوعی سامانه‌ تهاجمی ناتو در خاک اوکراین مستقر شود، سرعت این موشک‌ها به سمت مسکو بین 7 تا 10 دقیقه خواهد بود؛ در صورتی‌که سلاح‌های مافوق صوت ما، بین 5 دقیقه‌ به اوکراین می‌رسند و این کشور را هدف می‌گیرد».

رئیس جمهور روسیه با اشاره به اینکه اخیراً کشورش یک سلاح مافوق صوت را آزمایش کرده گفت: «در چنین سناریویی چه باید انجام دهیم؟ باید چیزی مشابه در پیوند به کسانی‌که ما را از این طریق تهدید می‌کنند ایجاد نماییم و اکنون می‌توانیم این کار را بدون فوت فرصت انجام دهیم». پوتین افزود که سلاح‌های مافوق صوت روسیه می‌توانند با سرعت 9 برابر سرعت صوت، افق‌ها را درنوردد.

از سوی دیگر، دنیس شمیگال، نخست‌وزیر اوکراین، روسیه را به تلاش برای سرنگونی دولت منتخب در کی‌ف، پایتخت اوکراین متهم کرد؛ طوری‌که کرملین این موضوع را همواره رد کرده است. اما شمیگال همچنین تاکید کرد که اوکراین به دنبال خرید تسلیحات بیشتری از ایالات متحده امریکا خواهد بود.

مقامات غربی می‌گویند شمار نیروهای روسیه در مرز با اوکراین افزایش یافته و به عدد 100 هزار نفر رسیده است که بیشترین تعداد از زمان تصرف کریمه است. اوکراین اما می‌گوید که در حال حاضر بیش از 90 هزار نیروی روس در مرز با این کشور مستقر می‌باشند.

در پیوند به این مسئله، مسکو گفته است که حمله‌ای در کار نیست و کشوری را تهدید نمی‌کند اما از حق خود برای استقرار نیرو در قلمرو خود، آن‌طور که می‌خواهد استفاده می‌کند.

در تنش ایجاد شده، بریتانیا و آلمان نیز هشدارهای ناتو را تکرار کردند و گفتند که روسیه منافع آنها را درمرزهای اوکراین تهدید می‌کند و این کشورها با توجه به تهدیدات ایجاد شده‌ی امنیتی نمی‌توانند ساکت بمانند.

از جانب دیگر اوکراین روز چهارشنبه از کشورهای عضو ناتو درخواست تدارک یک «بسته بازدارنده» علیه روسیه را مطرح کرد و گفت که امیدوار است ناتو به این درخواست پاسخ مثبت ارایه نماید.

دیمیترو کولبا، رئیس دستگاه دیپلماسی اوکراین در پیوند به قضیه پیش آمده گفت: «مطمئن هستیم با تلفیق تلاش‌ها، تصمیم‌های منسجم و اقدام هماهنگ می‌توانیم پوتین را منصرف کنیم». وی با اشاره به نحوه ارتباط با مسکو، تحریم‌های اقتصادی احتمالی و تقویت حمایت نظامی در کی‌یف، افزود: «ما از متحدان‌مان می‌خواهیم با کمک به اوکراین یک بسته بازدارنده تهیه کنند تا روسیه را اقدام نظامی باز دارد».

با توجه به موارد فوق‌الذکر، نه روسیه آنقدر چاق است که منافع امنیتی غرب را تهدید کند و نه ناتو آنقدر لاغر است که نتواند از منافع خود درمرزهای کشورهای عضو خویش دفاع نماید. درواقع، روسیه نمی‌خواهد در شرایط فعلی منافع خود را به خطر اندازد و به اعضای ناتو حمله کند و نه ناتو می‌تواند با توجه به هزینه‌های سنگین مالی و شکست استراتیژیک در افغانستان، به روسیه حمله کند. زیرا ناتو در حال حاضر در جبهه‌های مختلف درگیر است و نمی‌خواهد در چنین فضایی برای خود “شر” بخرد.