طالبان، منطقه و همسایگان افغانستان
تسلط طالبان بر افغانستان با واکنش‌ها و رفتارهای متفاوت و نه چندان گرم کشورهای منطقه و همسایه روبرو شد؛ هرچند نوع واکنش و موضع‌گیری منطقه و همسایگان افغانستان در قبال کنترل طالبان، با توجه به نگرش و سابقه این گروه، برای آگاهان به دور از انتظار نبود، اما به نظر می رسد تاکنون خونسردی همسایه‌ها برای به رسمیت نشناختن طالبان، برای خود این گروه خلاف انتظار بوده است.
تسلط طالبان بر افغانستان با واکنش‌ها و رفتارهای متفاوت و نه چندان گرم کشورهای منطقه و همسایه روبرو شد؛ هرچند نوع واکنش و موضع‌گیری منطقه و همسایگان افغانستان در قبال کنترل طالبان، با توجه به نگرش و سابقه این گروه، برای آگاهان به دور از انتظار نبود، اما به نظر می رسد تاکنون خونسردی همسایه‌ها برای به رسمیت نشناختن طالبان، برای خود این گروه خلاف انتظار بوده است.
طالبان طی دو سال اخیر با شعارها و پیام‌های اخراج امریکا از منطقه، تشکیل حکومت همه‌شمول از ملیت‌ها، اقوام و پیروان مذاهب مختلف، حسن همجواری و اطمینان از عدم تهدید کشورهای منطقه و همسایه از خاک افغانستان، به کشورهای منطقه و همسایه سفر کردند و تلاش کردند به آنها اطمینان بدهند، ولی پس از تسلط این گروه بر قدرت، اکنون همسایه‌ها، نگران‌تر از پیش به نظر می‌رسند و آرام آرام صدای هشدار، کنایه و تهدید آنها درحال بلندتر شدن و گسترش ارزیابی می‌شود. در میان کشورهای همسایه و منطقه، تنها پاکستان است که ضمن همنوایی در مطالبات منطقه‌ای و جهانی از طالبان، یک تنه در کنار این گروه ایستاده شده و برای حمایت از این گروه، جهان را ترغیب می نماید.
چین البته تا حدودی همنوا با سیاست‌های پاکستان در قبال افغانستان جدید و امیدوار به تعامل بهتر و بیشتر با طالبان جهت تطبیق سیاست های بلند پروازنه خویش در سال‌های نزدیک؛ هرچند مسلم است که روابط چین و طالبان در آینده نه چندان دور خالی از تنش‌های جدی، مخصوصاً بر سر فعالیت‌های گروهای اسلام‌گرای چین در خاک افغانستان نخواهد بود.
هند، کشور قدرتمند دیگر منطقه‌ای واز کمک کنندگان بزرگ افغانستان طی بیست سال گذشته و از حامیان جدی مخالفان طالبان در دوره مقاومت نیز نگران و مخالف به رسمیت شناختن طالبان است. از دید هند، طالبان نمونه بارز استفاده ابزاری پاکستان از گروه‌های تندرو در سیاست‌های منطقه‌ای اش می‌باشد که آینده مخرب و خطرناک دارد. هندی‌ها به تازگی در کنار ایالات متحده جبهه قوی سیاسی را تشکیل داده است تا عملکرد پاکستان وطالبان را زیر نظر بگیرند.
کشورهای عربی و اسلامی منطقه، از تسلط طالبان استقبال چندانی نکرده‌اند. ترکیه و قطر ضمن تاکید بر کنار آمدن با واقعیت‌های جدید در افغانستان، همچنان از طالبان می خواهند که به خواسته‌های جهانی، نگرانی‌های منطقه‌ای و انتظارات همسایه‌ها، لبیک گفته و پاسخ واقعی بدهند. عربستان سعودی، موضع محکم‌تری گرفته و از تسلط طالبان ابراز نگرانی کرده است والبته تاکید بر ادامه کمک‌ها به افغانستان.
سیاست تهران در مورد طالبان هنوز واقعاً روشن نیست و به نظر می‌رسد در داخل این کشور، سیاست واحد در مورد تعامل با طالبان وجود ندارد. سکوت، تعریف، تطهیر و در نهایت انتقاد و محکومیت عملکرد، فراخوان طالبان حاکم در حوزه غرب و جنوب‌غرب به این کشورکه گاهی مورد حمایت ایران بوده‌اند، نشان می‌دهد که هنوز این کشور درسردرگمی است و سیاست ایران در قبال طالبان، هنوز کامل متولد نشده است.
امارات متحده عربی که در گذشته از متحدان نزدیک حکومت‌های افغانستان بود وبا آنها روابط حسنه داشت، در وضعیت جدید نیز سیاست رویایی با طالبان را اتخاذ نکرده و تلاش کرده است به گونه‌ای منتظر اوضاع بماند. ازبیکستان و ترکمنستان از همسایگان شمالی، نیز نسبت به آینده افغانستان خود را امیدوار نشان می‌دهند و تاکنون چندین بار با مقامات طالبان دیدار و گفتگو داشته‌اند. البته در طی یک‌ونیم سال اخیر نیز روابط این دو کشور با طالبان و نحوه استقبال آنها ازهئیت‌های طالبان، انتقاد و گلایه تند کابل را در پی داشته است.
تاجیکستان اما متفاوت از سایر همسایه‌هاست؛ تند، جدی و علناً حامی جبهه مقاومت پنجشیر در بین کشورهای منطقه و همسایه. رئیس جمهور تاجیکستان به تازگی در سازمان ملل گفته است که اگر طالبان به خواسته‌های مردم افغانستان و منطقه تن ندهند، هرگز با این گروه تعامل نخواهد داشت.
روسیه که از شکست امریکا توسط طالبان سرمست می باشد و اکنون خطری جدی از ناحیه امریکا در منطقه احساس نمی‌کند، هم به نعل می زند و هم به میخ. هر چند که این کشور تلاش دارد، در به رسمیت شناختن طالبان از همسایه ها و جهان پیشگام نشود ولی به نظر می‌رسد به نوعی خود را مدیون طالبان احساس می‌کند.
خواست‌های منطقه و همسایه‌ها از طالبان
تأمل به سخنان و موضع‌گیری‌های مقامات کشورهای همسایه و منطقه، روشن می‌سازد که نکات ذیل از نگرانی‌ها و انتظارات آنها از طالبان می باشد:
- تشکیل حکومت قدرتمند ملی و مورد قبول برای همه افغان‌ها ازطریق ایجاد یک حکومت همه‌شمول به معنای واقعی کلمه که به هرگونه نارضایتی احتمالی فعلاً وآینده خاتمه بدهد.
- پناه ندادن به گروه‌های افراطی و تندرو و گروه‌های جدایی‌طلب که امنیت منطقه و کشورهای همسایه و جهان را به مخاطره می‌اندازد.
- رعایت حقوق بشر و اقلیت‌های دینی، مذهبی، زبانی و قومی
- انتخابی بودن حکومت آینده از طریق آرای مردم
- احترام به قوانین بین‌المللی و میثاق‌های جهانی
موانع و چالش‌های روابط منطقه و همسایه‌ها با طالبان
هر چند طالبان به صورت مکرر از موارد فوق به همسایه‌ها و کشورهای منطقه اطمینان می‌دهند؛ و اما نزدیک به یک‌ونیم ماه تسلط این گروه بر افغانستان وعملکرد آنها، همسایه‌ها را نگران و سردرگم ساخته است. نشر خبرهای حضور برخی از گروه‌های مخالف حکومت ایران در ولایات همجوار این کشور، عدم مشارکت واقعی اقوام ترک و اوزبیک در قدرت، نادیده گرفته شدن تاجیک‌ها و اهل تشیع در ساختار سیاسی، نادیده گرفتن ملاحظات منطقه‌ای و مناسبات اجتماعی مردم افغانستان با کشورهای منطقه، مواردی هستند که روابط طالبان با کشورهای منطقه و همسایه را با چالش‌هایی مواجه ساخته و به نظر می‌رسد این چالش‌ها، مخصوصاً بعد از اعلان کابینه سرپرست، درحال گسترش می باشد.
چشم‌انداز آینده روابط طالبان با منطقه و همسایه‌ها
عمل نکردن طالبان به وعده‌هایشان به مردم افغانستان، کشورهای همسایه و منطقه، تداوم تحریم‌های جهانی علیه طالبان، احتمال شکل‌گیری و گسترش جنبش‌های مسلحانه در داخل افغانستان، مواردی هستند که به نظر می‌رسند روابط طالبان با کشورهای همجوار را با مشکل مواجه خواهد ساخت. هرچند، انعطاف‌پذیری طالبان در برابر خواسته‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی می‌تواند همه چیز را به سود این گروه ختم کند، اما به نظر نمی‌رسد طالبان میانه‌رو، توان تحقق خواسته‌ها و وعده‌های خود به جهان و منطقه را داشته باشند؛ بلکه برعکس، تاکنون قدرت‌گیری روز افزون تندروها، دامن زدن علنی و بی‌توجهی عمدی به خواسته‌ها و مطالبات داخلی و بین‌المللی بوده است.
به گمان غالب، افغانستان به سمت ثبات و آرامش واقعی در حرکت نیست و همسایه‌ها هنوز با شک و تردید بالای به رفتار و گفتار طالبان، نظارت و تأمل دارند و در نهایت می‌توان گفت، چگونگی روابط منطقه و همسایه‌ها با طالبان، بستگی تام به چگونگی عمل این گروه به ایجاد اجماع ملی در تشکیل حکومت همه‌شمول، تامین حقوق اساسی شهروندان و جا ندادن به مخالفین دولت‌های همسایه و منطقه دارد.
ضیا دانش، استاد دانشگاه
